Als auteur van de Zakboeken voor vertrouwenspersonen en contactpersonen, verschenen bij www.uitgeverijpica.nl, heb ik dit rapport gespeld. Want naar mijn mening zijn vertrouwenspersonen een belangrijke schakel in de klachtketen. Hun taken zijn niet voor niets opgenomen in de Modelklachtenregelingen voor het onderwijs (1998 en 2022). Namelijk:

Artikel 4: Benoeming en taken van de vertrouwenspersoon [1]

1. Het bevoegd gezag van de school of instelling benoemt na overleg met het medezeggenschapsorgaan ten minste één vertrouwenspersoon, die functioneert als aanspreekpunt bij klachten.
2. Een interne vertrouwenspersoon dient uit hoofde van de uitoefening van zijn taak niet te worden benadeeld.
3. De vertrouwenspersoon is onafhankelijk en staat niet in een hiërarchische (afhankelijkheids)relatie tot een medewerker van de school.
4. De vertrouwenspersoon gaat na of de klacht door bemiddeling kan worden opgelost.
5. De vertrouwenspersoon kan de klager begeleiden bij het indienen van de klacht en bij de verdere klachtprocedure als de klager daarom verzoekt.
6. De vertrouwenspersoon informeert de klager over instanties of instellingen die de klager behulpzaam kunnen zijn bij het oplossen van problemen die samenhangen met de klacht en begeleidt de klager zo nodig bij het leggen van contact.
7. De vertrouwenspersoon is verplicht geheimhouding in acht te nemen, tenzij er sprake is van een vermoeden van een zedendelict of vermoeden van kindermishandeling.
8. De vertrouwenspersoon kan het bevoegd gezag gevraagd en ongevraagd adviseren indien signalen die hem bereiken daar aanleiding toe geven.
9. De vertrouwenspersoon brengt jaarlijks aan het bevoegd gezag schriftelijk verslag uit van zijn werkzaamheden.

!Deze taakbeschrijving uit de Modelklachtenregeling 2021, verschilt op een aantal punten ten opzichte van die in de eerdere Modelklachtenregeling uit 1998.

Ook de Regioplan-onderzoekers hebben de interne en de externe vertrouwenspersoon op het netvlies. In het rapport besteden zij in verschillende hoofdstukken aandacht aan het functioneren van de vertrouwenspersoon in relatie tot klachtenbehandeling. Op basis van de in de Modelklachtenregeling beschreven taken van de vertrouwenspersoon, die de meeste scholen hebben overgenomen,  concludeert Regioplan: […] ‘Deze beschrijving illustreert dat de vertrouwenspersoon binnen het klachtenstelsel wordt gezien als een belangrijke schakel in het voortraject van klachtindiening. De vertrouwenspersoon moet onafhankelijk zijn, moet de klager goed kunnen informeren en begeleiden […].’

Regioplan komt in dit kader tot specifieke aanbevelingen inzake vertrouwenspersonen:

2. Zorg in alle scholen voor ten minste één interne en één externe vertrouwenspersoon.

3. Borg de professionaliteit van interne vertrouwenspersonen beter.

Wat betreft de professionaliteit van de vertrouwenspersoon (aanbeveling 3) concluderen de Regioplan-onderzoekers dat 40% van de door hen geïnterviewde vertrouwenspersonen deze taak uitvoert zonder enige scholing.

Wat verder opvalt is dat het 41% van de ondervraagde vertrouwenspersonen onbekend is of hun school is aangesloten bij een externe klachtencommissie zoals die van Onderwijsgeschillen of GCBO. Daarmee zijn zij eigenlijk niet in staat om klagers correct te  informeren en bij te staan. Aanbeveling 3 lijkt op grond van bovenstaande geen overbodige luxe.

De meeste externe vertrouwenspersonen zullen een door de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen (LVVV) -geaccrediteerde opleiding hebben gevolgd, zodat zij professioneel kunnen handelen. Wel schrok ik van deze quote van een externe vertrouwenspersoon in het onderzoek:

‘’[…]Er zijn ook situaties waarin mensen geen klacht indienen, waar je soms een signaal hoort en waarvan je hoort er zijn er veel meer. Dan heb ik contact gezocht met de voorzitter van de MR […]’’. Blijkbaar is deze externe vertrouwenspersoon niet op de hoogte van artikel 8 uit bovenstaande taakbeschrijving. En/of mogelijk onbekend met de taken van een (G)MR in het onderwijs. Een externe vertrouwenspersoon die voor scholen werkt, zou mijns inziens op de hoogte moeten zijn van de in de onderwijssector vigerende wet- en regelgeving.

Wat aanbeveling 2 betreft:

2. Zorg in alle scholen voor ten minste één interne en één externe vertrouwenspersoon.

wil ik benadrukken dat een interne vertrouwenspersoon een medewerker op school is met het uitgebreide takenpakket zoals beschreven in Modelklachtenregelingen.  Zie het door mij eerder geciteerde artikel 4. Een interne vertrouwenspersoon is beslist NIET hetzelfde als een contactpersoon. De taken van de contactpersoon zijn beperkt. De Modelklachtenregelingen beschrijven deze taken van een contactpersoon in een apart artikel:

Artikel 3: Benoeming en taken van de contactpersoon [2]

1. Het bevoegd gezag van de school of instelling benoemt na overleg met het medezeggenschapsorgaan op iedere vestiging een contactpersoon.
2. De contactpersoon informeert de klager over de mogelijkheden die de klachtenregeling biedt. Als de klager een klacht wil indienen, verwijst de contactpersoon de klager naar de vertrouwenspersoon.

Hoewel de onderzoekers zowel een interne als een externe vertrouwenspersoon aanbevelen, kan een externe vertrouwenspersoon een klager meer vertrouwen inboezemen dan een interne vertrouwenspersoon. Het rapport zegt hierover ‘’Een andere mogelijke oorzaak [voor het niet durven indienen van een klacht] is dat er twijfels zijn bij de klager over de onafhankelijkheid van [de] interne vertrouwenspersonen. […] Bij sommige scholen zijn alleen interne vertrouwenspersonen beschikbaar voor ouders en leerlingen. Ook interne vertrouwenspersonen zelf worstelen met hun onafhankelijkheid.’’ 

Tot zover de specifieke aanbevelingen specifiek gericht op de vertrouwenspersoon. De totale set aanbevelingen

1. Zorg voor beter vindbare en toegankelijke informatie over de klachtenprocedure.

2. Zorg in alle scholen voor ten minste één interne en één externe vertrouwenspersoon.

3. Borg de professionaliteit van interne vertrouwenspersonen beter.

4. Laat de scholen verplicht aansluiten bij een landelijke klachtencommissie

5. Zorg voor een snellere afhandeling van klachten.

kan met name voor externe vertrouwenspersonen aanleiding zijn om deze binnenkort te agenderen op een netwerkbijeenkomst met hun contactpersonen of  interne vertrouwenspersonen, dan wel te bespreken met hun opdrachtgever(s). Zo kunnen vertrouwenspersonen in de eigen setting bijdragen aan verbetering van klachtenbehandeling.

Hoe klachtenbehandeling er ook op de scholen wordt geagendeerd, minister Wiersma richt in ieder geval een onafhankelijk meldpunt voor klachten in. Daar kunnen leerlingen, hun ouders en onderwijspersoneel informatie en advies inwinnen hoe (wel) gehoor te vinden voor hun klacht.