Discriminatie in de zorg kan verschillende vormen aannemen. Denk bijvoorbeeld aan zorgmedewerkers van kleur die minder kans krijgen op een goed salaris of opleiding. Of witte collega's die diensten ruilen om niet met een collega van kleur te hoeven samenwerken. Zulke situaties zorgen voor een onveilige werkomgeving en moeten worden aangepakt.

Movisie heeft eerder een toolkit ontwikkeld om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer tegen te gaan. Nu is er behoefte aan een vergelijkbare tool specifiek gericht op discriminatie op de (zorg)werkvloer. Deze literatuurverkenning legt de basis voor de ontwikkeling van zo’n tool.

Download de literatuurverkenning

Hoe herken je discriminatie?

Discriminatie op de werkvloer kan zowel openlijk als subtiel zijn; van fysiek en verbaal geweld tot microagressies. Dit zijn opmerkingen die iemand als ‘anders’ wegzetten en als kwetsend ervaren worden. Daarnaast kan alledaagse discriminatie spelen: dat iemand vaak oneerlijk behandeld wordt, zonder dat dit bewust gebeurt. Ook onbeleefd gedrag kan een (subtiele) vorm van discriminatie zijn.

Context

Bij het herkennen van discriminatie is het belangrijk om naar de context te kijken. De machtsverhoudingen binnen de organisatie kunnen maken dat ongelijke behandeling grote gevolgen heeft. Daarnaast is het goed om er bewust van te zijn dat opvattingen historisch gegroeid zijn, maar daarom niet minder kwetsend. Zo werken slavernij en ons koloniale verleden nog steeds door, net als opvattingen over de (on)gelijkheid van mannen en vrouwen.

Mensen worden gediscrimineerd om bepaalde kenmerken, zoals hun leeftijd, afkomst of beperking. Dat is niet altijd zo duidelijk zichtbaar voor mensen die zelf een andere leeftijd of afkomst hebben of die zelf geen beperking hebben. Of discriminatie wel of niet opzettelijk is, maakt voor degene die wordt gediscrimineerd niet altijd iets uit. Maar om maatregelen te treffen om discriminatie te stoppen, maakt het wel uit of je te maken hebt met onbewust of bewust gedrag.

Hoe kun je ingrijpen bij discriminatie?

Discriminatie is verboden, maar niet alle vormen kunnen op basis van het Wetboek van Strafrecht aangepakt worden. De werkgever is verantwoordelijk om sociale veiligheid op de werkplek te garanderen, door in te zetten op preventie en maatregelen te nemen bij incidenten. Maar uiteindelijk is ingrijpen bij discriminatie een gezamenlijke verantwoordelijkheid van iedereen op de werkvloer: leidinggevenden, collega’s en vertrouwenspersonen.

Leidinggevenden

Leidinggevenden moeten een cultuur van zero tolerance creëren door consequent op te treden tegen discriminerend gedrag. Communiceer duidelijk over de normen en waarden binnen de organisatie. Dit kan ondersteund worden met functioneringsgesprekken, trainingen en concrete tools zoals checklists en handreikingen.

Omstanders

Omstanders spelen een cruciale rol door direct en passend te reageren op discriminerend gedrag. Dit kan door de pleger aan te spreken, de sociale norm te benadrukken en veiligheid te bieden aan het slachtoffer. Een meer educatieve benadering kan ook helpen om de dader bewust te maken van de impact van diens gedrag.

Vertrouwenspersonen

Vertrouwenspersonen bieden steun en advies bij discriminatievoorvallen. Zij kunnen medewerkers informeren over vervolgstappen, ondersteunen bij het indienen van klachten en helpen bij het zoeken van oplossingen. Het is belangrijk dat de melder altijd eerst met het slachtoffer spreekt voordat er verdere actie wordt ondernomen.

Slachtoffers

Slachtoffers kunnen zelf afwegen hoeveel tijd en energie ze willen steken in het aankaarten van discriminatie. Deze afweging kan onder andere afhangen van hun relatie tot de pleger, hun emoties en de impact van de situatie. Het stellen van vragen (in plaats van beweringen) kan helpen om de pleger ter verantwoording te roepen en een open gesprek over de situatie te voeren.

Passend reageren

Hoe kun je passend reageren op discriminatie op de werkvloer als collega of leidinggevende? Het begint met het herkennen en beoordelen van het gedrag.

Laag 1

Wat zie je? Wat hoor je?

Wordt iemand anders behandeld op grond van bijvoorbeeld leeftijd, beperking, achtergrond, huidskleur, religie, gender, sekse, seksuele oriëntatie?

• Is er sprake van fysiek geweld of agressie?
• Is er sprake van openlijk verbaal geweld?
• Is er sprake van micro belediging of van micro invalidatie?

Laag 2

Wat zie je niet, maar moet je weten om passend te kunnen reageren?

• Is er sprake van een ongelijke machtsverhouding?
• Is er sprake van gedrag dat herhaald wordt (frequentie)?
• Is er sprake van gedrag dat over langere tijd speelt (duur)?

Afhankelijk van hoe je het gedrag beoordeeld hebt, kun je passend reageren. Hierbij zou een tool kunnen helpen. Zoals eerder gezegd, legt de literatuurverkenning de basis voor een tool. Deze tool is nog niet ontwikkeld, maar kan voortbouwen op eerdere tools. Op basis van de ervaring die we hebben opgedaan bij het beoordelen en passend reageren op seksueel grensoverschrijdend gedrag, hebben we op een rijtje gezet hoe een passende reactie bij discriminatie eruit zou kunnen zien:

Groen: Ben je OK?

Vraag of het goed met iemand gaat, ongeacht of er sprake is van discriminatie. Zo bied je veiligheid en steun aan het slachtoffer.

Geel: Wat zeg jij nou? Wat doe jij nou?

Stel vragen of confronteer de pleger. Roep empathie op door bijvoorbeeld te vragen hoe diegene zich zou voelen als hen hetzelfde zou overkomen in een andere situatie.

Oranje: Dat moet je niet zeggen! Stop ermee! Zo gaan we hier niet met elkaar om!

Zet een duidelijke norm neer bij verbaal geweld en herhaaldelijke microagressies door direct in te grijpen. Vraag ook hoe het met het slachtoffer gaat.

Rood: Dit moet ik melden!

Meld ernstig gedrag zoals fysieke agressie of herhaaldelijke discriminatie via een officiële route. Dit zorg ervoor dat er duidelijke consequenties volgen. Communiceer zorgvuldig met het slachtoffer. Respecteer hun voorkeuren voor anonimiteit en sociale veiligheid.

Samen voor sociale veiligheid

Discriminatie komt helaas nog regelmatig voor op de zorgwerkvloer. Het is cruciaal om discriminatie te kunnen herkennen en te weten hoe je moet handelen. Afhankelijk van de context, relatie en machtsverhouding kun je bepalen hoe je ingrijpt. Een tool kan helpen bij het identificeren van de ernst en aard van discriminatie. Het biedt handvatten aan slachtoffers, omstanders en leidinggevenden om effectief te reageren vanuit hun eigen rol. Op die manier werkt iedereen gezamenlijk aan de sociale veiligheid op de zorgwerkvloer.

Download het rapport

Bron: Movisie, 27 augustus 2024