Gisteren maakte de PvdA excuses voor een onderzoek naar oud-Kamerlid Gijs van Dijk. Het partijbestuur erkent dat er onzorgvuldig is omgegaan met meldingen over grensoverschrijdend gedrag. Maar ook oud-Kamervoorzitter Khadija Arib en hoogleraar Tim de Zeeuw, een sterrenkundige aan de Universiteit Leiden, hebben integriteitsonderzoeken naar machtsmisbruik aan hun broek.

'Zwak en minimaal'

Volgens hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries zijn veel integriteitsonderzoeken onbetrouwbaar. Hij ziet dat opdrachtgevers de opdracht of de conclusies steeds vaker sturen. In 8 op de 10 zaken die hij eerder onderzocht, zijn de argumenten vaak zwak en minimaal. Ook ontbreken hoor en wederhoor in de helft van de gevallen. "Vaak is het zo dat men een persoon of wil weg hebben of wil beschermen. En sommige bureaus die worden ingeschakeld, verdienen daar geld aan en luisteren naar wat de opdrachtgever wil."

Als voorbeeld noemt De Vries een zaak waarin hij vorig jaar werd gevraagd voor contra-expertise. Het ging om een gronddeal van een waterschap. Een onderzoeksbureau werd ingeschakeld om de feiten te achterhalen, maar toen de uitkomsten van het onderzoek niet waren wat de opdrachtgever voor ogen had, moesten de conclusies uit het eindrapport. "Toen het rapport naar buiten werd gebracht werd gezegd: er is geen conclusie getrokken door de onderzoekers dus er kwam geen vervolg in de zaak."

Vergunning

Of recherchebureaus - die vaak de onderzoeken uitvoeren - sowieso de aangewezen partij zijn voor onderzoeken naar grensoverschrijdend gedrag, betwijfelt de voorzitter van de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen, Inge te Brake. "Recherchebureaus zijn vaak goed, maar omgangsvormen is een heel ander type onderzoek. En die doen ze ook. Dat is niet goed, dat onderzoek kent echt andere uitgangspunten."

Te Brake bevestigt dat opdrachtgevers invloed uitoefenen op een onderzoeksopdracht. Dan moet je als onderzoeker heel strak in je pak zitten om je rug recht te houden, zegt ze. "Er zijn bedrijven die gaan voor de grootste portemonnee. Zie wat er van komt. En er zijn recherchebureaus die een vergunning moeten hebben, maar die kan je binnen één middag digitale e-learning halen."

Regeringscommissaris Hamer onderzoekt ook welk instrument het beste kan worden ingezet. "Onderzoek is niet altijd de beste oplossing. Er zijn gelukkig ook onderzoeken die goed verlopen en een belangrijke bijdrage leveren aan een oplossing. Ook van die onderzoeken willen we leren. Zoals: wat zijn de randvoorwaarden waaronder er een oplossingsgerichte uitkomst is te verwachten."

Specialisten

Volgens strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops is het hoog tijd voor strengere controles op onderzoeksbureaus. Want er bestaat geen opleiding voor integriteitsonderzoeker: iedereen kan het doen. Terwijl forensisch opgeleide onderzoekers werken vanuit het principe 'je bent onschuldig tot het tegendeel is bewezen'. Net als in de rechtsspraak.

"Het horen van getuigen is een specialistisch vak", zegt Knoops. "Je kan niet aan een oud-registeraccountant of een bestuurder van een bedrijf vragen om een getuige te ondervragen. Daar heb je specialisten voor nodig, forensisch onderzoekers, mensen uit de rechtspsychologie." Zo mag een onderzoek volgens Knoops nooit alleeen gebaseerd zijn op anonieme verklaringen. "Daarmee creëer je valselijke en onzorgvuldige berichtgeving. Het is onmogelijk om je te verweren."

Net als De Vries ziet ook Knoops een groot probleem bij de opdrachtverstrekking, veelal betaald door de opdrachtgever. "En als iemand niet wil meewerken, krijgt dat meteen het predicaat: verdacht. Dat zie je bij PvdA'er Gijs van Dijk. Je zou kunnen zeggen: hij had beter niet kunnen meewerken. Aan de reputatie van die bureaus zie je al dat mensen niet meer mee willen werken."

Knoops: "Ook is er geen interpretatie of normering van wat grensoverschrijdend gedrag is. Dat is totaal overgelaten aan de onderzoekers."

Bron: NOS, 29 oktober 2022